ربیعی پوشنجی

سرمحقق محمد آصف گلزاد

 ربیعی پوشنجی

صدر الدین خطیب متخلص به ربیعی پوشنجی در سال 671ق. متولد گردید. وی اصلاً از فوشنج توابع هرات و شاعر معروف نیمة اول سدة هشتم هجری بود، که به دربار ملوک کرت هرات میزیست. پدرش در پوشنگ (فوشنج) سمت خطیبی داشت.

ربیعی از پانزده ساله گی به خدمت سلاطین کرت درآمد. این شاعربه دربار ملک فخرالدین مورد احترام زیاد قرار گرفت ومنظومة «کرت نامه» را به دستور همین ملک ساخت؛ اما منظومة مذکور اکنون در اختیار نیست، جز ابیاتی چند که از طریق کتاب«تاریخ نامة» هرات باقی مانده است.

ملک فخرالدین، این شاعر را به تهمت اینکه گویا توطئه قتل ویرا ترتیب داده، قهراً به زندان افگند. اگر چه ربیعی مثنوی یی تحت عنوان«کارنامه» ساخت و ضمن آن، شرح حال، عذر خواهی و طلب امان از جانب سلطان مذکور را نگاشت، تا شاید بدین وسیله مورد عفو قرار گیرد.مگر این کارش ثمری نداد و همچنان در زندان باقی ماند؛ تا آنکه در سال 702ق. همانجا به قتل رسید.

اگر چه ربیعی فوشنجی در آوان جوانی کشته شد و اندک مایه شعر از وی باقی مانده است. مگر همین قدر هم  نشان میدهد که این شاعر برخوردار از توانایی بوده، کلامش در غایت نازکی و روانی قرار دارد، به ویژه مثنوی هایش.

نمونة کلام:

به هر کار رخ سوی دادار دار

همی یار و یاور جهاندار دار

ز روز پسینت در اندیشه باش

به نیکی شناسی خرد پیشه باش

مشو در پس آز و آیین بد

به گیتی به نیکی بمان نام خَود

همی تا ترا دست هست و توان

مکن بد به جای کهان و مهان

رة راستی جوی و پاداش یاب

مکن خویش را بستة خورد و خواب

چو کاری شود بر تو دور و دراز

نیازی ببر بر در بی نیاز

دل از بهر این خانة خاک خَورد

مدار از پی پنج روزه به درد

به تاج و نگین و کلاه مهی

به شاهی و شاهنشهی و شهی

منه دل که این جمله بگذشتنی است

به فرمان ایزد رها کردنی است

 

مآخذ:

1-تاریخ ادبیات دکتر صفا، جلدسوم، قسمت اول، ص ص 671-679.

2-فرهنگ ادبیات فارسی دری، ص ص226-227.

3-آریانا دایرة المعارف.