سرمحقق محمد آصف گلزاد
سرآهنگ
استاد محمد حسین سرآهنگ، به سال 1302ش. در یک خانوادۀ هنر مند و اهل موسیقی، واقع کوچۀ خواجه خوردک(بعداً خرابات) کابل دیده به جهان گشود. جد مادری سراهنگ، استاد گامو نام داشت که در سال 1248ش. بنابر خواست امیر شیر علی خان با جمعی از هنرمندان دیگر، از هندوستان، به کابل خواسته شدند و به عنوان« هنرمندان دربار» واقع بالاحصار کابل جاگزین گردیدند.(1) پدر کلان پدری موصوف یعنی عطاحسین خان، جزء گروپ دوم هنرمندان هندی بود، که در زمان حکومت محمد اعظم خان به کابل خواسته شد. استادان مذکور و اولادۀ شان، تحت حمایت و کمک دربار کابل میزیستند و هر یک ایشان هنرمندان درباری بودند؛ چنانچه مکتب جدید موسیقی هندی- افغانی را بنیادنگذاری کردند، که در این راستا، استاد قاسم و استاد غلام حسین (پدر سراهنگ) از سرآمدان این دو گروپ بودند. چندی بعد هنرمندان یاد شده، از بالاحصار کابل، به کوچۀ خواجه خوردک (خرابات امروز) نزدیک بالاحصار انتقال یافتند.(2)
محمد حسین (سرآهنگ)، تعلیمات خویش را در لیسۀ امانی به پایان رسانید.(3) همچنان درسهای نخستین موسیقی را، نزد پدر(استاد غلام حسین) فرا گرفت وجهت فراگیری بیشتر این فن، عازم هندوستان شد. وی از محضر دانشمندان و استادان بزرگ آواز موسیقی آنجا، کسب فیض نمود و افتخار استاد موسیقی کلاسیک را به دست آورد؛ چنانچه گفته شده، که « استاد سرآهنگ یگانه نواگر بزم موسیقی پتیاله و شاگر استاد عاشق علی خان بود. در این شیوه نه همتایی دارد و نه انبازی.»(4) لذا میتوان گفت وی موسیقی را به گونۀ علمی آموخت. زیرا آنگاهی که لقب سرتاج موسیقی کلاسیک را در هندوستان به سرآهنگ تفویض میکردند؛ خطاب به وی گفتند: «اگر هندوستان عنوان برتر از این هم می داشت؛ به شما اهدا میکرد.»(5)
تا جایی که ملاحظه شده، در تکوین شخصیت هنری – ادبی استاد سرآهنگ سه کس اثر بارز دشاته اند: ابوالمعانی بیدل، استاد عاشق علی خان آخرین چشم و چراغ موسیقی پتیاله در هندوستان و محمد عبدالحمید اسیر(قندی آغا)که روزنۀ دنیای اسرار آمیز بیدل را به روی وی گشود.(6) آشنایی او با اشعار بیدل سبب گردید تا از جملۀ بهترین شارحال ابیات میرزا عبدالقادر بیدل محسوب گردد. همچنان خود نیز غزلهای خوب و زیبا بسراید. استاد سرآهنگ در پی معرفت با عرفان اسلامی و به ویژه اندیشه های عارفانۀ بیدل، بیشتر به خانقاه ها میرفت و اشعار صوفیانه را میخواند. موصوف علاوه بر این ، به آهنگ های محلی نیز روح تازه یی دمید و در کنار انواع راگ ها و غزلیات، اینگونه اشعار را هم زیبا کمپوز میکرد و به خوانش میگرفت.(7)
استاد سرآهنگ ضمن اشتراک در فستیوال ها، کنسرت ها و محافل موسیقی داخلی وخارجی، دستاورد های بزرگی را نصیب گردید، از جمله به سال 1329ش. در فستیوال موسیقی شهر کابل، از سوی شهرداری، مدال طلا را بدست آورد. در همین سال لقب پر افتخار «استاد» را نیز از سوی ریاست مستقل مطبوعات نصیب شد. چند سال بعد لقب«سر آهنگ» به وی اعطاء گردید. دانشگاه چندیگر هندوستان، موصوف را «کوه بلند موسیقی» نامید. دانشگاه کلاکند را در شهر کلکتۀ هندوستان استاد سر آهنگ را با القاب:«ماستر»، «داکتر» و «پروفیسور» یاد نمود. دانشگاه مرکزی موسیقی شهر الله آباد، لقب «سرتاج موسیقی» را به استاد مذکور اهدا کرد. به سال 1357ش. بعد از اجرای کنسرت در شهر دهلی، وی را به عنوان«بابای موسیقی» نامیدند. در سال 1360ش. بعد از اجرای کنسرتی در دانشگاه الله آباد، لقب «شیر موسیقی» به وی داده شد. استاد سر آهنگ در پی حصول افتخارات یاد شده از سوی دانشمندان و صاحبنظران موسیقی، ضمن بیتی چنین مباهات نمود:
در نزد اهل علم از القاب معنوی
«کوه بلند» بودم و «شیر دمن» شدم(8)
سرآهنگ در راستای موسیقی چنان پیش رفت، که موفق به ابتکار دو راگ جدید در این زمینه نیز گردید. که آنها عبارتند از راگ های: «مونتمی» و «هزاره»(9) و بالاخره این استاد بزرگ موسیقی کشور ما، در زمستان سال 1360ش. آنگاهی که جهت اجرای کنسرت، به هندوستان رفته بود؛ به سکتۀ قلبی مواجه شد. اما ضمن تداوی از این مهلکه نجات یافت و دوباره به میهن برگشت. تا آنکه صبحگاهان روز 16جوزای سال 1361خورشیدی، پدرود حیات گفت و در شهدای صالحین به خاک سپرده شد.
از شاد روان استاد محمد حسین سر آهنگ، حدود چهار صد آهنگ در آرشیف موسیقی رادیو و تلویزیون کشور موجود است. علاوه بر این، مقداری اشعار و نیز رساله یی تحت عنوان «قانون طرب» که جهت معرفی و آموزش موسیقی نگارش یافته؛ از وی باقیمانده است.
مآخذ:
1- عبدالوهاب مددی، سرگذشت موسیقی معاصر افغانستان. تهران، 1375، ص 11.(به حوالۀ دکتر شمس الحق آریانفر، شخصیت های کلان افغانستان. بنگاه انتشارات میوند، 1387، ص 256.
2- شخصیت های کلان افغانستان، ص ص 256-257.
3- عزیز آسوده، سیمای معاصران. مطبعۀ دولتی، 1369، ص 36.
4- مجلۀ آواز، سال هشتم، شمارۀ 3 و 4 . 31سرطان 1364، ص 6.(به حوالۀ شخصیت های کلان افغانستان، ص 257)
5- شخصیت های کلان افغانستان، ص 256.
6- سیمای معاصران، ص 39.
7- همان اثر، ص 42.
8- شخصیت های کلان افغانستان، ص ص 259-260.
9- همان اثر، ص 262.
