سر محقق محمد آصف گلزاد
زین الاخبار
زین الاخبار اثری است تاریخی و فرهنگی که توسط ابوسعید عبدالحی پسر ضحاک فرزند محمود گردیزی نگارش یافته است. اثر مذکور در سال 443هـ .ق. آغاز و به سال 444ق. نوشتن آن به پایان رسید. مؤلف کتاب از گردیز بوده، که در یک منزلی غزنه، پایتخت دودمان غزنوی موقعیت داشت. از روند حیات و آفریده های دیگر نویسنده اگر داشته، معلومات در اختیار نیست.
زین الاخبار در باب شاهان و فرهنگ سرزمین ما(قبل اسلام و دورۀ اسلامی) بحث نموده است، همچنان در این کتاب وقایع سالهای 389 ـ 443ق. یعنی رخداد های حدود نیم قرن را مینگریم، که نگارنده از طریق دیده ها و شنیده های معاصرانش ثبت نموده است.
زین الاخبار گردیزی، دارای نثر ساده و نزدیک به شیوۀ نثر معمول زمان سامانی ها بوده و از مهمترین کتب دورۀ غزنوی محسوب میگردد. در این اثر، طبق نثر معمول دوره های سامانی و غزنوی، هرگاه حرف « دال» در پاره هایی از موارد، به ویژه بعد از حروف(ا، و،ی) آمده، به جای آن «ذال» نوشته شده است. کتاب مذکور با در نظر داشت اهمیت تاریخی و فرهنگی آن، از روی دو نسخۀ موجود یکی در کتابخانۀ کمبرج و دیگری در اکسفورد، چندین بار چاپ انتقادی همراه با تصحیحات لازم شده است؛ چنانچه باری هم پوهاند عبدالحی حبیبی اثر مذکور را بعد از یک سلسله مقابله ها و تصحیح به چاپ رسانید. زین الاخبار به مقالات، ابواب و طبقات ذیل بخش بندی گردیده:
1-مقاله اول
اندر تواریخ و اخبار مردمان میان جهان: این مقالت دارای هفت باب میباشد، که از (آفرینش زمین و زمان) شروع و به (اخبار ملوک عجم) پایان یافته است. در اخیر باب هفتم، طبقات پنجگانه را میخوانیم. سپس باب هشتم(اندر جدول خلفاء و ملوک اسلام) الی باب چهاردهم (اندر استخراج تاریخ از یکدیگر) آمده است.
2-مقالۀ دوم
(اندر باب جدولهاء عید و اسباب آن اندر رسمهاء پنج امت): در ذیل این مقالت از باب پانزدهم (اندر جدول عید هاء مسلمانان) تا باب بیست و چهارم (اندر شرح عید هاء هندوان) قرار دارد.
3-مقالۀ سیم
(اندر معارف و انساب چهار طبقه): مقالت مذکور حاوی باب بیست و پنجم (اندر احوال و انساب طبقات مردم) تا باب سی ام(اندر اخبار طبیبان) که در حقیقت آخرین مبحث زین الاخبار گردیزی میباشد، ادامه دارد.
مآخذ:
1- زین، به اهتمام دکتر رحیم رضا زادۀ ملک، چاپ اول، مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1384. ( پیشگفتار انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، یادداشت مهتمم و اصل متن)
2- د. م. آریانا. ص 645.
